Freeform, Freedom in Thinking:  ปล่อยไอเดียไร้กรอบ ด้วยการคิดเป็นภาพ

“การถ่ายทอดความคิด” เป็นหนึ่งในทักษะสำคัญของการเรียนรู้และการทำงาน อย่างไรก็ตาม ปัญหาที่มักจะพบได้บ่อยครั้ง คงหนีไม่พ้นการที่ผู้สื่อสารจำนวนมาก แม้จะมีแนวคิดที่ชัดเจนอยู่ในใจ แต่เมื่อพยายามอธิบายออกมาเป็นถ้อยคำหรือข้อความ มักประสบกับความรู้สึก “ติดขัด” หรือไม่สามารถถ่ายทอดข้อมูลหรือสารได้ครบถ้วนตามที่ตนเองตั้งใจไว้ ความท้าทายดังกล่าวสามารถเกิดขึ้นได้ ทั้งในการจัดระเบียบความคิดส่วนบุคคล การระดมสมองร่วมกันเพื่อวางแผนงาน ตลอดจนการนำเสนอแนวคิดเชิงนามธรรมให้แก่ผู้เรียน หรือการเปิดโอกาสให้ผู้เรียนได้สื่อสารมุมมองความคิดของตนเอง ซึ่งความท้าทายในการสื่อสารด้วยคำพูด หรือข้อความเพียงเท่านั้น บางครั้งก็อาจจะนำไปสู่การตีความสารที่คลาดเคลื่อน หรือไม่ตรงตามเจตนาได้

จากเหตุการณ์ลักษณะข้างต้นนี้ อาจจะเป็นไปได้ว่าสิ่งที่พวกเราต้องการจริง ๆ ไม่ใช่เพียง “สมุดบันทึก” สำหรับการบันทึกข้อความหรือไอเดียที่ต้องการจะสื่อสารเท่านั้น หากแต่เป็น “พื้นที่ที่เปิดโอกาสให้พวกเราแสดงความคิดออกมาได้อิสระ ทั้งพื้นที่ที่ไร้ขีดจำกัด และด้วยรูปแบบการนำเสนอที่หลากหลาย” ไม่ว่าจะด้วยวิธีวาดเป็นภาพก็ได้ ใช้สีช่วยแยกไอเดียก็ได้ หรือจะโยนไฟล์ รูปภาพ ลิงก์ มารวมไว้ด้วยกัน เพื่อจัดหมวดหมู่ความคิดให้เป็นระเบียบและเข้าใจได้ง่าย

ในบริบทนี้ อาจจะกล่าวได้ว่า แอปพลิเคชัน Freeform ถือเป็นเครื่องมือที่น่าสนใจ และสามารถตอบโจทย์ความต้องการดังกล่าวของพวกเราได้ เนื่องจาก Freeform จะทำหน้าที่เสมือนกระดานไวท์บอร์ดดิจิทัลไร้ขอบเขตที่เอื้อต่อ “การคิดเป็นภาพ และการแสดงความคิดอย่างอิสระ” ผู้ใช้สามารถวาด เขียน บันทึก จัดวางไอเดีย หรือลิงก์ข้อมูลจากแหล่งต่าง ๆ ได้ภายในพื้นที่เดียว อีกทั้งยังรองรับการทำงานร่วมกับผู้อื่นแบบเรียลไทม์ จึงไม่เพียงช่วยให้การสื่อสารมีความชัดเจน และเป็นระบบด้วยวิธีการนำเสนอที่หลากหลายมากขึ้น แต่ยังสามารถนำไปประยุกต์เป็นเครื่องมือเพื่อสร้างประสบการณ์การเรียนรู้เชิงสร้างสรรค์ที่เปิดโอกาสให้ครู และผู้เรียนได้แลกเปลี่ยนความคิดเห็น และระดมไอเดียเพื่อสร้างองค์ความรู้ไปพร้อมกันได้

1. แอปพลิเคชัน Freeform หน้าตาเป็นอย่างไร และสามารถดาวน์โหลดได้จากที่ใด 

Freeform เป็นแอปพลิเคชันที่มากับอุปกรณ์ Apple เช่น iPad MacBook โดยผู้ที่ต้องการใช้สามารถดาวน์โหลดด้วยตนเองได้ที่ https://apps.apple.com/th/app/freeform/id6443742539?l=th 

รูปที่ 1 แอปพลิเคชัน Freeform ภายนอก (ก่อนใช้งาน) และภายใน (หลังแตะเพื่อใช้งาน)

2. มีฟีเจอร์ใดที่น่าสนใจในแอปพลิเคชัน Freeform บ้าง 

2.1.     การเพิ่มรูปร่าง (Shapes) เพื่อสื่อสารความคิดเป็นภาพ

ฟีเจอร์ Shapes ช่วยให้ผู้ใช้สามารถแสดงแนวคิดในลักษณะเชิงภาพได้ชัดเจนยิ่งขึ้น ผู้ใช้สามารถเลือกและจัดวางรูปทรงต่าง ๆ เช่น วงกลม สี่เหลี่ยม ลูกศร หรือสัญลักษณ์ที่มีความหมายเฉพาะด้วยตเองอย่างอิสระด้วยการแตะที่ไอคอน Shapes เพื่อเลือกรูปร่างที่ต้องการ และวางลงบนกระดานดิจิทัล หากต้องการปรับขนาดรูปร่างที่เลือก ก็สามรถทำได้ด้วยแตะที่รูปร่างดังกล่าว หลังจากนั้นเลือกลากมุม หรือ สามารถทำการย้ายตำแหน่งอย่างอิสระได้ด้วยการแตะค้างแล้วลากไปยังพื้นที่ที่เหมาะสม นอกจากนี้ผู้ใช้ยังสามารถปรับแต่งคุณลักษณะของรูปร่าง เช่น สี ขอบ หรือความโปร่งแสง เพื่อเน้นความแตกต่างของประเด็นหรือการจัดกลุ่มความคิด ด้วยการแตะเลือกรูปร่าง และปรับแต่งลักษณะตามต้องการได้อีกด้วย     

รูปที่ 2 การเพิ่มรูปร่าง การปรับลักษณะ และขนาดของรูปร่างตามที่ต้องการ

2.2 การวาด (Drawing) เพื่อสื่อสารความคิดผ่านรูปวาดของตนเอง

ฟีเจอร์ Drawing เปิดโอกาสให้ผู้ใช้สามารถถ่ายทอดแนวคิด ความเข้าใจ หรือจินตนาการของตนเองผ่านการวาดเส้นและสัญลักษณ์ต่าง ๆ ได้อย่างอิสระ เหมาะสำหรับการสื่อสารความคิดที่ไม่สามารถอธิบายได้ครบถ้วนด้วยข้อความหรือรูปทรงสำเร็จรูป โดยผู้ใช้สามารถเลือกไอคอน Drawing  จากแถบเครื่องมือ เพื่อเข้าสู่โหมดการวาด สามารถปรับแต่งลักษณะของเส้นได้ตามต้องการ เช่น ความหนา (thickness) ความทึบแสง (opacity) หรือสีของหัวปากกา เพื่อเพิ่มมิติและความแตกต่างของเนื้อหา หากต้องการแก้ไขหรือจัดการกับองค์ประกอบที่วาด สามารถใช้เครื่องมือ Lasso/Selection Tool เพื่อครอบเลือกวัตถุ แล้วทำการย้าย ปรับขนาด หรือหมุนได้ตามความเหมาะสม 

รูปที่ 4 การเลือกเครื่องมือสำหรับวาดรูป และ Selection tool เพื่อปรับขนาด หรือย้ายสิ่งที่วาดไว้

2.3 การเพิ่มลิงก์เว็บไซต์ (Link) เพื่อระดมความคิดและอ้างอิงแหล่งที่มา

ฟีเจอร์ Link ช่วยให้ผู้ใช้สามารถเชื่อมโยงแนวคิดบนกระดานดิจิทัลเข้ากับแหล่งข้อมูลภายนอกได้โดยตรง ไม่ว่าจะเป็นบทความ งานวิจัย สื่อการเรียนรู้ หรือเว็บไซต์ที่เกี่ยวข้อง การแนบลิงก์เช่นนี้ทำให้การระดมความคิดมีมิติที่กว้างขึ้น และยังช่วยสร้างความน่าเชื่อถือให้กับไอเดียที่ถูกนำเสนอ โดยมีการใช้งานที่เริ่มต้นจากผู้ใช้แตะไอคอน Insert  แล้วเลือกเมนู Link หลังจากนั้นผู้ใช้วาง URL ของเว็บไซต์ลงในช่องที่โปรแกรมกำหนด และสามารถทดสอบลิ้งก์ด้วยการแตะ ระบบจะเปิดหน้าเว็บไซต์ผ่านเบราว์เซอร์ (Safari) โดยอัตโนมัติ

รูปที่ 5 การเข้าถึงเมนู Link

3. การประยุกต์ใช้ Freeform ในการจัดการเรียนรู้

• การสร้างแผนผังความคิด (Creating mind map / concept map) สามารถใช้ Freeform สร้างแผนผังหัวข้อใหญ่–หัวข้อย่อย เพื่อช่วยให้มองเห็นภาพรวมของแนวคิดบทเรียน ความเชื่อมโยงระหว่างเนื้อหา และความสัมพันธ์เชิงตรรกะที่สำคัญ ฟีเจอร์ดังกล่าวยังเหมาะสำหรับการสรุปประเด็นสำคัญเพื่อการทบทวนก่อนการสอบ
• การระดมความคิด (Brainstorming) สามารถแชร์บอร์ดให้ทุกคนเข้ามามีส่วนร่วมในการเขียน แสดงความคิดเห็น หรือแสดงคำตอบได้พร้อมกันแบบเรียลไทม์ การใช้งานลักษณะนี้ช่วยส่งเสริมบรรยากาศของการแลกเปลี่ยนมุมมอง และเปิดโอกาสให้ทุกคนมีส่วนร่วมในกระบวนการเรียนรู้ จึงทำให้ห้องเรียนเป็น “ห้องเรียนสำหรับทุกคน” ได้อย่างแท้จริง
• การรวมสื่อการเรียนรู้ในพื้นที่เดียว สามารถแทรกสื่อการสอนในรูปแบบต่าง ๆ เช่น ลิงก์ เว็บไซต์ วิดีโอ หรือไฟล์ประกอบการเรียน ลงบนบอร์ดเดียว ทำให้ผู้เรียนเข้าถึงสื่อได้อย่างสะดวก โดยไม่จำเป็นต้องสลับไปมาระหว่างหลายแอปพลิเคชัน ซึ่งช่วยประหยัดเวลาและเพิ่มความต่อเนื่องในการเรียนรู้ 
• การสนับสนุนการเรียนรู้แบบโครงงาน (Project-based Learning) สามารถใช้บอร์ด Freeform ในการวางแผนงาน รวบรวมข้อมูล และติดตามความก้าวหน้าในการทำโครงงานร่วมกัน ขณะเดียวกันครูก็สามารถเข้ามามีส่วนร่วมเพื่อให้คำแนะนำ สนับสนุน หรือสะท้อนผลการทำงานของผู้เรียนได้ทุกที่ทุกเวลา

4. ตัวอย่างการนำไปใช้ในบทเรียนวิทยาศาสตร์

การประยุกต์ใช้ Freeform สามารถช่วยส่งเสริมทักษะการคิดเชิงวิเคราะห์และการโต้แย้งทาวิทยาศาสตร์ ดังเช่นในตัวอย่างการจัดการเรียนรู้ในหัวข้อ “การใช้ถุงผ้าสามารถช่วยแก้ปัญหาสิ่งแวดล้อมได้จริงหรือไม่” ดังต่อไปนี้

1. การเตรียมบอร์ด : กำหนดประเด็นหลักของการอภิปรายไว้กลางบอร์ด Freeform พร้อมระบุหัวข้อย่อยเพื่อเป็นแนวทางในการวิเคราะห์ แสดงความคิดเห็น และระดมความคิดร่วมกัน
2. การสืบค้นและรวบรวมข้อมูล : แชร์บอร์ด Freeform ให้ผู้เรียนทุกคนเข้าถึง หลังจากนั้นผู้เรียนสืบค้นข้อมูลที่เกี่ยวข้อง เช่น คาร์บอนฟุตพริ้นท์จากการผลิตถุงผ้าและถุงพลาสติก รวมถึงงานวิจัยหรือกราฟทางวิทยาศาสตร์ จากนั้นนำข้อมูลหรือแหล่งอ้างอิงมาแปะบนบอร์ด เพื่อเป็นฐานข้อมูลร่วมสำหรับการวิเคราะห์ในชั้นเรียน
3. การระดมความคิดและการจัดทำข้อเสนอ : ร่วมกันวิเคราะห์ประเด็นย่อย เช่น ผู้ที่มีส่วนเกี่ยวข้อง (ผู้บริโภค ร้านค้า ผู้ผลิต หน่วยงานรัฐ) พร้อมทั้งระบุผลประโยชน์และข้อจำกัดของแต่ละฝ่าย รวมทั้งข้อดี–ข้อเสียของการใช้ถุงผ้าและถุงพลาสติก กระบวนการนี้นำไปสู่การเสนอแนวทางปฏิบัติที่ผู้เรียนเห็นว่าเหมาะสมที่สุด เช่น การส่งเสริมการใช้ซ้ำถุงผ้าให้คุ้มค่าต่อการผลิต การใช้ถุงพลาสติกที่ย่อยสลายได้ หรือการกำหนดมาตรการเชิงนโยบายโดยร้านค้าและภาครัฐ
4. การอภิปรายและการสรุปบทเรียน : เปิดบอร์ด Freeform เพื่อเป็นพื้นที่อภิปรายเชิงโต้แย้งในประเด็นหลัก โดยผู้เรียนแสดงความเห็นด้วยหรือไม่เห็นด้วย พร้อมเหตุผลที่มีข้อมูลสนับสนุน หลังการอภิปราย ผู้เรียนโหวตแนวทางที่เห็นว่า “เหมาะสมที่สุด” พร้อมเหตุผลประกอบ และร่วมกันสรุปว่า   การแก้ไขปัญหาสิ่งแวดล้อมอย่างมีประสิทธิภาพจำเป็นต้องคำนึงถึงปัจจัยด้านวิทยาศาสตร์ สังคม เศรษฐกิจ และการเมือง อย่างบูรณาการ

รูปที่ 6 ตัวอย่างการเตรียมบอร์ด Freeform เพื่อให้นักเรียนระดมความคิดในชั้นเรียน

จากกรณีตัวอย่างการจัดการเรียนรู้ข้างต้น จะเห็นได้ว่า Freeform เป็นเครื่องมือที่ช่วยสนับสนุนกระบวนการเรียนรู้เชิงโต้แย้งและการคิดวิเคราะห์อย่างเป็นระบบได้ ผู้เรียนไม่เพียงแต่ได้ฝึกการสืบค้นและอ้างอิงข้อมูลเชิงวิทยาศาสตร์เท่านั้น แต่ยังได้พัฒนาทักษะการแลกเปลี่ยนความคิดเห็น การจัดระบบความคิด และการอภิปรายเชิงเหตุผลในบริบทกลุ่ม การใช้ Freeform ในลักษณะนี้จึงสามารถนำไปประยุกต์ใช้กับวิชาอื่น ๆ ได้อย่างยืดหยุ่น ทั้งในด้านการระดมสมอง การทำงานกลุ่ม หรือการสร้างโครงงานเชิงบูรณาการ เพื่อส่งเสริมให้ผู้เรียนเกิดการเรียนรู้ที่ลึกซึ้งและเชื่อมโยงกับชีวิตจริง

5. ตัวอย่างการนำไปใช้ในการพัฒนาเชิงวิชาชีพของครู

นอกจากการใช้ Freeform เพื่อการจัดการเรียนรู้แล้ว เรายังสามารถประยุกต์ใช้เป็นเครื่องมือในการพัฒนาตนเอง โดยสร้าง Vision Board สำหรับการกำหนดเป้าหมายและทิศทางการทำงานในแต่ละปี เช่น การตั้ง New Year Resolution หรือแผนพัฒนาวิชาชีพครู (Professional Development Plan) โดยออกแบบบอร์ดด้วยการแทรกรูปภาพ คำคม สีสัน และสัญลักษณ์ที่สะท้อนถึงเป้าหมายของตนเอง เช่น เป้าหมายด้านการเรียนรู้ เป้าหมายด้านความก้าวหน้าในสายวิชาชีพ หรือเป้าหมายด้านการสร้างเครือข่ายการเรียนรู้ หรือการมีส่วนร่วมในชุมชนการเรียนรู้เชิงวิชาชีพ (Professional Learning Community) เป็นต้น 

การมองเห็นเป้าหมายในลักษณะเชิงภาพ (visual goals) อาจจะช่วยสร้างแรงบันดาลใจ และกระตุ้นให้พวกเราสามารถติดตามความก้าวหน้าและการพัฒนาตนเองอย่างต่อเนื่อง นอกจากนี้ยังสามารถปรับปรุงและอัปเดต Vision Board ได้ตลอดทั้งปี เพื่อสะท้อนความสำเร็จและความท้าทายใหม่ ๆ ที่เกิดขึ้นได้อีกด้วย

รูปที่ 7 ตัวอย่าง Vision board เพื่อบันทึกเป้าหมายและความก้าวหน้าในพัฒนาตนเอง

จากตัวอย่างการนำ Freeform ไปประยุกต์ใช้ในแง่มุมต่าง ๆ ข้างต้น แสดงให้เห็นว่า Freeform เป็นเครื่องมือที่มีความยืดหยุ่น และสามารถสนับสนุนให้ครูและผู้เรียนเกิดการคิดเชิงภาพ และสามารถทำงานร่วมกันอย่างไร้ขีดจำกัด ไม่ว่าจะใช้เพื่อวางแผนการเรียนการสอน การระดมสมอง การสร้างโครงงานกลุ่ม หรือแม้กระทั่งการตั้งเป้าหมายชีวิตและวิชาชีพของครู และผู้เรียนเองได้ด้วย

แหล่งอ้างอิง

 สร้างบอร์ด Freeform บน iPad

https://support.apple.com/th-th/guide/ipad/ipade453ddaa/ipados

 นำทางและแสดงตำแหน่งในบอร์ด Freeform บน iPad

https://support.apple.com/th-th/guide/ipad/ipad9c7aadac/ipados